Entre Deus e Dios

En pura ciencia lingüística, non hai maneira de negar que a palabra Dios forme parte do léxico da lingua galega. Igual ca a palabra silla e tantos outros castelanismos léxicos e morfolóxicos. Pertencen ao sistema, no que entraron e funcionan cabalmente e sen ningunha dificultade. Todo falante as entende e case todos son capaces de empregalas. A norma non só as admite, senón que as prefire. Á norma me refiro entendida desde a lingüística descritiva, a norma que rexe e é definida polos usos da comunidade lingüística. Non me refiro, claro está, á norma en sentido prescritivo, a establecida desde fóra con pretensións "normativizadoras". Que de por parte, e por desventura, son a miúdo tan pouco eficaces.

No duplicado léxico Deus/Dios temos un caso semellábel ao de Galiza/Galicia, coas diferenzas de grao e tempo que cumpra sinalar. Desde o punto de vista da pura lingüística, as razóns polas que debamos preferir Galicia sobre Galiza non son mellores ca as que nos asisten para recomendar o emprego de Dios en vez de Deus. Por moito que nos matemos, o non largo resío de comunidade galego falante que bordea o xa extenso e próspero eido castelán falante, aqueloutra comunidade seguirá por moito tempo dicindo "diolo queira", "ben sabe dios", "nindiós" e semellantes. Só uns cantos utentes, cando ergueitos a un rexistro elevado, ousarán se cadra substituír aquelas expresións polas súas versións normativas. Aplicando o criterio que a algúns tanto convence, o de preferir as variantes que configuran unha lingua demótica, a cuestión non ten volta de folla.

Está ben que nunha lingua haxa dúas palabras tan diferentes para un só referente, único e absoluto, como é ese ao que refiren os membros do duplicado léxico Deus/Dios? Por razóns que calo, non serei eu quen se apure a responder.

E ninguén me veña con obxeccións obvias e por iso superficiais. Que Dios é un castelanismo e Galicia non? O groso do caso é que Dios recubriu a forma de noso ata a facer desaparecer no sistema e na norma, coma no caso de Galicia vs Galiza. De por parte, non é certo que no triunfo da voz Galicia non influíse a norma castelá. Que só nun caso intervén a legalidade, pola que só Galicia é oficial? Está ben. Pois..., tamén se pode cambiar a lei para a facer máis acaída á xustiza da recuperación e á realidade (histórica). Ou, ao contrario, pódese pedir á xerarquía da Igrexa galega que declare a forma Dios como a única canonicamente válida, co fin de que non se dea a suposta monstruosidade de nunha mesma lingua haber dous nomes para o referente absoluto sobre todo referente, para o ser maior que se pode pensar, como o definiu o santo Anselmo.

Entre Galiza e Galicia

Disque son ambas filoloxicamente lexítimas, confundindo coma os profanos filoloxía e lingüística histórica. Que é o que se quere dicir con iso da lexitimidade de entrambas? Non que se poida usar calquera delas indistintamente e co mesmo dereito; senón, unicamente, que ambas son formas historicamente testemuñadas. Sobre isto, mellor fora que calasen. As formas que ofrecen os documentos medievais escritos en lingua galega, e aínda en castelán, son cando menos estas cinco: Galiza, Galizia, Galisia, Galliza e Gallizia. As cinco son, endalí, formas filoloxicamente lexítimas?

De por parte, que utilidade ten que na última revisión das normas ortográficas e morfolóxicas se recoñezan Galiza e Galicia? Por certo, son serodios, moi serodios, os testemuños históricos desa segunda forma, na súa literalidade textual, excluíndo o latinismo formal Gallecia. Non se pretenderá facer apoio neste para abonar a forma Galicia!

Que sentido ten recoñecer nas normas ortográficas e morfolóxicas a posibilidade de elixir entre Galiza e Galicia para despois, na práctica, negarnos aos utentes a primeira opción en nome dunha norma do trinque adoptada para o caso: a de que a certos referentes nunha mesma lingua só lles pode corresponder unha única forma? Xa sei que non se atreveron a tanto, só se refiren a un referente: o referente “país”. Quen se pronuncia aí? A filoloxía? A legalidade vixente? Ah, xa o sei, unha sección do aparato ideolóxico de estado –diríase adoptando un coñecido modelo de análise da realidade social. Faise con isto unha aplicación da norma superior de que a única forma toponímica válida é a galega? Entón, sexan consecuente e decidan que Galiza non é topónimo galego, senón –xa que castelán non– só portugués.

Se voltarmos á pura lingüística histórica, a forma Galiza leva todas as trazas de maior autenticidade. As formas con ela concorrentes parecen non ter outro sentido ca o de ultracorreccións gráficas, ao primeiro, e logo o de adaptacións aos xeitos lingüísticos casteláns, influíntes no galego con forza abonda xa desde principios do século XIV. Se non, a ver quen me explica por que tan cedo, no latín galego do século XI, a forma derivada galiciense aparece grafada kalicense (“soldares kalicenses”), con notoria e avultada ultracorrección que, porén, non se aplica aínda á absorción do iode... Se este na palabra derivada foi absorbido, na primitiva con máis razón. Sen a influencia do castelán, sería a única que se imporía. Pensen que o mesmo topónimo Cacabelos, o do Bierzo, aparece artificialmente grafado Cacavillos en documentos de 1410 relacionados co hospital de Santiago. Pois nin así se impuxo, malia ficar aquela vila fóra da Galicia moderna.

Xa ven a onde nos pode levar a ideoloxía. Ou, se de legalidade se tratar, como o dereito pode ser torto.

Verdade e liberdade

A miña capacidade de acceder á verdade do mundo obxectivo está en función da liberdade, entendida esta como a operación ou actitude pola que lle permito ao obxecto manifestárseme tal como el é. Entón, parece que o termo liberdade se entende no sentido obxectivo. Normal! Coma cando se fala de amor paterno referindo ao amor con que alguén ama seu pai. Aínda así, se amo meu pai, tamén a min amo, que del proveño. O mesmo ou semellábel acontece coa liberdade. Se deixo ao ser que sexa e se manifeste como el é, entón eu son auténtico, verdadeiro, libre das pexas máis témeras que hai: a ideoloxía e a ignorancia.