Nunha entrada anterior a este blog, que aínda se pode ler embaixo, reflexionouse sobre o tratamento dado aos inmigrantes como consecuencia das primeiras dificultades da crise económica. Un amigo que tal leu, pediume que refixese o artigo para o publicar no número 12 de Cedofeita, revista editada pola Asociación Sociocultural Cedofeita, de Lérez (Pontevedra). Acabo de recibir a revista e, relido o artigo refeito, decido copialo aquí.
Crise económica, inmigración e pobreza
Por Xesús Portas Ferro
Situando o tema
O groso deste artigo foi escrito a mediados do mes de xullo pasado. Pretendíase con el facer ouvir unha voz diferente, amosar preocupacións distintas das que entón se proferían co gallo da crise económica. Dá noxo ver como na abundancia nos esquecemos do pobre e, cando a nosa riqueza vai a menos ou semella que pode minguar, aínda nos esquecemos máis. Vistas as cousas desde unha perspectiva altruísta, todo cambia. É a única maneira xusta de as vermos. Non se trata de que nos conformemos co empeoramento da economía dos nosos pobos e familias. Nin de que nos consolemos pensando que, detrás das nosas coitas, andan outros aproveitando o que nós desbotamos por sobexo ou menos útil. Trátase, pola contra, da necesidade de sermos solidarios, sabendo ver quen son os que de verdade as están pasando negras. Mentres, nosoutros só temos que moderar un pouco os nosos comportamentos altamente consumistas e, se cadra, aprendermos a vivir con menos e non séndomos por iso menos felices.
O certo é tamén que de xullo para acá a dinámica do empobrecemento ligado á crise non fai máis ca avanzar. Espérase que, polo menos nos dous próximos trimestres, aínda continúe agravándose. Se así for, o remedio non vai vir de botarlles a culpa a outros, sexan quen foren. E moito, moitísimo menos aos inmigrantes. A chispa que me moveu a escribir aló por xullo a base deste artigo, foi a desgrazada “directiva da vergoña” que un pouco antes aprobara a Unión Europea sobre o tratamento da inmigración. É inxusta. Como é inxusta a actitude de moita xente que pensa e espalla a idea de que os inmigrantes son os causantes dos nosos problemas económicos e sociais. En conxunto e con excepcións, é todo o contrario. Eles resolvéronnos moitos problemas. E aínda o están a facer.
Por iso soan a sarcasmo cruel declaracións coma as dun señor que reivindicaba a principios de setembro un cambio na política de inmigración, porque –apuntaba– hai en España cento oitenta mil inmigrantes cobrando o paro mentres vinte mil andaluces se anotaron para traballar na vendima francesa. O peor é que nós, o pobo, somos inducidos a pensar do mesmo xeito e a axeitar o noso comportamento cos inmigrantes a ese inxusto xeito de pensar. Inxusto, sobre todo, polo moito que lles debemos.
Empobrecemos, e eles?
A pobreza e a soidade son transcendentais humanos: todo ser humano é pobre nun sentido radical; por sermos persoas humanas, xa só por iso mesmo somos pobres. Aínda así, o lugar social no que a pobreza e a soidade se manifestan, polo feito de aí tomaren mellor corpo, son as persoas e os colectivos máis débiles. Os pobres. Hoxe en día, en Europa, os pobres sono os inmigrantes. Grazas á presenza numerosa destes, os pobres autóctonos ascenderon –ou, se non, a maior parte deles séntense ascendidos– á admirada e cobizada clase media.
Historicamente, sempre e en todas partes, os pobres tiveron menos dereitos ca os non pobres; isto é así, mesmo nas sociedades onde a figura do pobre foi estimada como a máis auténtica simbolización da condición humana. Na hora da verdade, o rico comía e ao pobre negábaselle de ordinario o que aos cans se daba de boa gana, as frangullas que caían da mesa dos amos.
Vivimos tempos de empobrecemento. Ante isto, corre o pánico polas ondas e os prelos. Reclámanse medidas drásticas para facer fronte a tanta desgraza. E el non será máis ben unha sorte? Porque a onde iamos con aquelas carreiras, construíndo máis vivendas por ano do que meniños nacían, vendendo máis automóbiles dos que cabían nas estradas e nas rúas, prolongando a vida alén do que se pode vivir dignamente...? Entrementres, inmensos territorios da casa común están morrendo materialmente –África, un supoñer, como exemplo máis tráxico– de fame, guerra e sida.
Os gobernos europeos, co concurso dos poderes mediáticos –algúns periodistas convertéronse nos mentores supremos da nosa sociedade–, estannos levando a ver unha témera ameaza nos que chegan a onda nós fuxindo da pobreza e a desgraza. Cando non chegan a afirmala, érguense como previsoras sentinelas perante a posibilidade de tal ameaza. Só coa boca pequena recoñecen que, sen os inmigrantes das últimas vagas, as nosas sociedades, case bioloxicamente estériles, a duras penas sobrevivirían. Só excepcionalmente se achan análises que lles agradezan a mobilidade social ascendente experimentada nas últimas décadas polas capas baixas das sociedades europeas. Estas e outras avantaxes, pola súa austeridade inicial –e por necesidade, todo se diga–, deles derivan.
Aínda que a ideloxía dominante non o favorece, cómpre afirmar un dereito humano universal, evidente desde a razón e a irmandade –isto é, desde a igualdade de todos os individuos humanos, que deita daquelas instancias–: o de as persoas se moveren por onde quixeren da terra co fin de procuraren o pan necesario para a supervivencia. Haberá que o regular e regulamentar, como sucede con todos os dereitos. Mais non de tal xeito que de feito resulte negado ou recortado. Se non se fai así, pode acontecer que, como historicamente sucedeu adoito, sexa conquerido pola forza. De África saímos todos un día, e quen sabe con que accións de armas e cóbados achamos acollida en terra allea, logo nosa. En períodos de tempo cosmolóxico, aconteceu isto hai unhas horas.
A lóxica da ide(oloxí)a dominante é a do runfante superhome que decreta os días da súa prepotente madurez como o núcleo do tempo e do universo e, encostado na súa absoluta vontade de poder, ao seu ego asimila e somete os elementos e os viventes, os da especie humana incluídos, sen lle importar o que puider sobrevir aos pobres do presente e aos pobrísimos do futuro. Desta raza son os que rexen a vida cotiá e os destinos das sociedades occidentais. E, aínda por riba, a estas se están aproximando as que agora se chaman, sempre entendendo no bo sentido a expresión, sociedades emerxentes.
Cando habemos recuperar a sabedoría, anterga de séculos, das sociedades que a trancas e barrancas reproduciron as nosas etnias e posibilitaron a emerxencia das nosas persoas á rexión da existencia? Lía eu hai pouco no libro de Elixio Rivas Quintas, O forno do pan, aquela páxina onde se fala do forno comunitario que había nalgúns rueiros e vilas. Aparte de nel faceren a súa cocedura mensual os veciños que non tiñan forno doméstico, o edificio do forno común era, no lugar, a única casa do pobo e nel eran acollidos os pobres de paso, os peregrinos, os xitanos, calquera ambulante que precisase a protección dun teito para unha ou varias noites. Viven aínda persoas, testemuñas deses usos e costumes.
Se o tempo da fame voltar como moitos paxaros agoiran, quen o vai pasar mal? É cedo para responder. Seica toda previsión ou prognóstico se expón a ser optimista de máis. O que sabemos con seguridade é quen o vai pasar peor. Terán que voltar os inmigrantes ás súas terras de orixe cunha man diante e outra detrás. Ou ficarán entre nós disputándolles aos cans soltos e aos camións do lixo as migas das nosas mesas empobrecidas. Xa agora vemos algúns dos seus fillos tomaren como parva no recreo escolar froitas case podres, de pasadas. Sabemos moitos de nós do que falamos, aínda lembramos un día antigo en que tivemos de merenda broa balorenta e pouco máis, sen que por iso nos sentísemos entón desgrazados ou infelices. Se é certo que non só de pan vive a persoa, o pan cotián élle imprescindíbel. Coa soliedaridade universal que deita da razón e da irmandade, hoxe é o día en que menos risco existe de alguén morrer á fame. E, porén, hai quen morre á fame. Entre os pobres da terra. E isto non ten perdón. Eis o problema, que non está no empobrecemento dos pobos e familias ricas. E moito menos ten que ver coa defensa de linguas comúns, fronteiras, bandeiras..., parvadas! Olla alí do que se preocupan os filósofos de oficio!
“A pobreza –escribíame aí atrás un amigo– levámola dentro, e cando se ve fóra, retraemos os cornos. Vin en pleno centro de París, na famosa rúa Saint Michel, unha dona, velliña, tan encorvada que non podía mirar de fronte, enloitada, e cunha cunca na man, alongada, pedindo, ladeándose, pois non podía andar ben. O mesmo que nos tempos de Victor Hugo! E iso que Francia ten todas as axudas sociais do mundo! Esta imaxe non desaparece.”
Que é ser pobre e quen o son entre nós
Ser pobre é, en primeiro lugar, ser membro dun fogar cuxos ingresos son inferiores a uns limiares establecidos. Distínguense tres tipos de pobreza, dependendo da súa gravidade: pobreza moderada, pobreza alta e pobreza severa.
No ano 2006, 20 de cada 100 habitantes de España estaban por debaixo do limiar da pobreza moderada. Este limiar estaba situado en 6.860 € anuais de ingresos equivalentes, o que para unha familia de catro membros supoñía uns ingresos totais netos de 13.720 € anuais. En Galiza ese limiar era un pouco inferior. Débese ter en conta, para non incorrer en malentendidos, que neste 20 % están incluídos os fogares con ingresos moitísimo menores, é dicir, tamén os que padecen pobreza alta e pobreza severa.
Outro aspecto importante é decatármonos de como se distribúe a pobreza moderada na poboación. Unha diferenza remarcábel é a que existe entre habitantes de España nados na Unión Europea, sexan españois ou non, e os inmigrantes, é dicir, os habitantes en España que naceron noutros países. Entre os primeiros, son pobres moderados o 17 % dos varóns e o 21 % das mulleres. Entre os inmigrantes de fóra da UE, sono o 26 % dos varóns e o 24 % das mulleres. A diferenza é clara, aínda que non moi avultada; porén os inmigrantes non europeos levan a peor parte.
Para ese mesmo ano, o limiar da pobreza alta estaba situado en 4.231 € anuais. Isto para unha familia de catro membros supoñía uns ingresos netos anuais de 8.462 €; en Galiza, un pouco menos. Xa imos comprendendo o difícil que sería vivir con eses ingresos. E quen llos dese a moitos dos que se tiveron que apañar con menos ou con moito menos! Estes foron: o 6 % dos varóns e o 7 % das mulleres, entre os habitantes nados en países da UE. Entrementres, tiveron que vivir por debaixo dese limiar o 12 % dos varóns e o 14 % das mulleres que naceron fóra da UE. Como se ve, as taxas resultan dobradas.
Peor é o caso se atendermos á pobreza severa. O limiar situouse en 3.037 € anuais de ingresos equivalentes por fogar. Isto para unha familia de catro membros supoñía 6.074 €. Situación ben severa, como se pode entender. Padecérona en 2006 o 9 % dos varóns e o 9 % das mulleres, entre os inmigrantes non europeos. Entre os españois e estranxeiros nados na UE, padecérona o 3 % dos varóns e outro 3 % das mulleres. As taxas multiplícanse por 3, en prexuízo dos inmigrantes.
As cousas aínda se ven máis negras se botamos unha ollada á incidencia da pobreza entre a poboación infantil. Os datos das anteriores taxas de pobreza por sexos e orixes están extraídos do Informe da Inclusión Social en España 2008, publicado recentemente pola Fundació Caixa Catalunya. Neste mesmo estudo dánsenos os datos referentes á distribución da pobreza segundo o ciclo da vida. España ten a taxa máis alta de Europa en pobreza infantil, o 24 %. Esta taxa de pobreza moderada na infancia distribúese así: o 21 % dos nenos e nenas, entre os nacidos en España ou estranxeiros nados nun país da UE, fronte ao 52 % entre os inmigrantes non europeos. É dicir, un neno ten dúas veces e media máis risco de pobreza se é inmigrante.
Iso no tocante á pobreza moderada. Porque, tratándose da pobreza alta, o risco é case catro veces maior: 32 % fronte ao 8,4 %. E xa non digamos se falamos da pobreza severa, onde o risco é sete veces maior: 28 % fronte ao 4 %.
En resumo, entre os nenos e nenas estranxeiros non só hai máis pobres, senón que a súa pobreza é máis intensa. Tal situación implica unha chea de limitacións tocante ás oportunidades para o desenvolvemento dos seus proxectos vitais no presente e ollando ao futuro. A pobreza económica é unha deficiencia que, por riba, case nunca vén soa. É coma un gran nunha espiga, a da exclusión social, que inclúe outros déficits: desemprego, precariedade laboral, discapacidade, enfermidade, acceso restrinxido ás prestacións sociais, á educación, ao sistema sanitario, á participación na vida social, etc. De por parte, desafortunadamente, cúmprese adoito aquilo de “ao que máis ten, máis se lle dará; e ao que menos ten, aínda ese pouco se lle quitará”. Robert Merton chamoulle, hai uns corenta anos, o “principio Mateo”: as avantaxes e desavantaxes sociais tenden a facerse meirandes co paso do tempo. Isto é especialmente preocupante no caso dos nenos. A pobreza dos nenos e nenas, inmigrantes ou non, ten nese senso pésimas consecuencias, que non favorecen nada a súa inclusión social. Relaciónase positivamente con rendementos académicos baixos e coa redución dos anos de escolaridade. Isto é, con baixas oportunidades de formación. Negativamente, está correlacionada con: probabilidade de comportamentos antisociais, embarazos prematuros non desexados, desemprego, traballos de baixa calidade, etc. Os nosos nenos, inmigrantes e non inmigrantes, son cada vez máis pobres e séntense cada vez máis sós.
Vén sendo así, mesmamente nestes últimos dez anos pasados, que foron de grande crecemento económico; por máis que, para maior aldraxe, a taxa de pobreza en España mantívose inalterada en toda a década. Ben se puido mellorar e non se fixo. O crecemento non ocorreu sen a colaboración dos inmigrantes, senón con ela: colleron os traballos que nós rexeitamos, precarios ou mal pagos; coidaron os nosos nenos e os nosos vellos; pagaron as súas cotas á seguridade social; consumiron o que puideron, realimentando así o crecemento... Sobre todo, ocuparon o lugar dos pobres autóctonos, facilitándolles o ascenso a unha mellor posición económica e social. Non lles iremos pagar agora cunha inxusta ingratitude.
domingo, 23 de noviembre de 2008
viernes, 5 de septiembre de 2008
Verdades coma puños e mentiras coma casas
Nun colexio dunha vila galega, no que máis do 17 % dos alumnos son fillos de inmigrantes estranxeiros, ingresaron contra febreiro deste ano varios nenos romaneses dunha mesma familia. Cando entraron, malamente falaban palabra que non fose da súa lingua nativa. Contra final de xuño, falaban todos eles elementalmente en castelán e con moitísima dificultade un pouquechiño de galego. Nese centro escolar cúmprese, sequera en canto á letra, o establecido na Lei de Normalización Lingüística, no Plan de Normalización Lingüística e nos decretos e normas en que aqueles se desenvolven. Quen é capaz de ver neste caso que se impuxese o galego e se erradicase o castelán?
E, porén, así se afirma sen ningunha vergoña e con carácter xeral, en referencia a todos os centros de ensino de Galicia. Tal é e tan grave, pregoan algúns desde o Club Financiero de Vigo, que varios empresarios e persoal altamente cualificado se van de Galicia, fuxindo desa imposición do galego aos seus fillos nos centros educativos. Que mentira máis grande! Aínda no caso de que os centros cumprisen de verdade a normativa actual sobre o emprego do galego como lingua vehicular no ensino non universitario, aínda nese caso é imposíbel a erradicación do castelán. El soíño é forte e deféndese sen necesidade de valedor. É coma o lobo entre as ovellas. Leva demasiado tempo, séculos enteiros, de lingua dominante e asoballante. Entra en todos nós, sobre todo desde hai unhas décadas, polos poros desde todas partes. É a lingua pública da industria, do comercio, da televisión, da radio, da prensa, da xustiza, da igrexa, da administración estatal, dos empregados da administración autonómica, dos pobres de pedir, dos inmigrantes e dos seus fillos mesmo se estes son de procedencia brasileira ou portuguesa. E, a pesar disto, alguén acaba de escribir que canto dixeron os asinantes do Manifiesto por la lengua común e mais os do documento do Club Financiero de Vigo, son verdades coma puños. O que? Son mentiras coma casas!
A verdade verdadeira ben a coñecemos os que andamos no medio destas cousas coma o cociñeiro entre pucheiros. A verdade é que case en ningures se cumpre de verdade a Lei de Normalización no referente ao ensino. A verdade verdadeira é que, quizais con contadísimas excepcións, os alumnos non universitarios do sistema de ensino galego teñen mellor competencia en castelán do que en galego. A verdade verdadeira é que a súa competencia no referente á lingua galega é moito menor e está sobexamente interferida polo castelán. A verdade é, sobre todo, que máis do 75 % do alumnado galego non universitario emprega neses centros educativos libremente só a lingua castelá como lingua habitual de relación cos seus compañeiros e profesores, ata o punto de seren eles os que lles fan cambiar aos galego falantes. Non acontece o que hai cincuenta anos, que se cadra chegaba un rapaz da R/ Riego de Agua da Coruña a un internado e antes dun ano falaba galego nos usos informais máis do que os seus compañeiros de procedencia rural. Acontece hoxe en día, pola contra, que da minoría galego falante do alumnado de centros en contorno castelán falante, os nenos, con tres e catro aniños, se pasan ao castelán como lingua habitual de relación no centro, mesmo estando en aulas onde as mestras e mestres empregan o galego á par co castelán.
Como se explica, pois logo, ese barullo doutra cousa? A ideoloxía traizoeira, cuxa función principal é a de encubrir e falsear a verdade, ao servizo de escuros intereses. Ou non tan escuros. Mais inconfesados sempre.
Haberá dez anos ou irá para eles que se realizou na Real Academia Galega un estudo sobre a publicidade e a lingua galega. Unha das conclusións do estudo era que o público prefería a publicidade en galego máis do que en castelán. Un galeguista, un chisco idealista el e de fáciles entusiasmos, comentaba comigo estas cousas cheo de optimismo e ilusión. Os empresarios, víñame a dicir, sonche moi listos. Así que xa verás como de aquí en diante cambian as cousas e aumenta de forma notábel a publicidade en galego. Eu díxenlle que non había de ser para tanto. Vós vístelo? É de supoñer que o estudo demoscópico estivese ben feito. Que pasou, logo? Nada: que a ideoloxía é capaz de lle facer ver a un que está no bo camiño, aínda que por alí se vaia directamente ao pozo.
Que máis quixésemos moitos, senón que eses agoiros levasen razón! Ata non nos había de importar que se fosen e non voltasen eses empregados altamente cualificados. A ver se así lles deixan o posto aos nosos mozos. Que ao mellor non están aínda preparados. Mais xa o estarán. A función crea o órgano e non o órgano, a función. Así, se cadra, vaise preparando a chegada do día en que a empresa, coma deica hai pouco o agro e a pesca –agora xa non tanto–, volva ao cabo de séculos á fala galega. Que razón nos asiste? A nosa, a dos pobres deste país. A razón dos máis débiles. Non sempre van ser os poderosos os que teñan razón.
E, porén, así se afirma sen ningunha vergoña e con carácter xeral, en referencia a todos os centros de ensino de Galicia. Tal é e tan grave, pregoan algúns desde o Club Financiero de Vigo, que varios empresarios e persoal altamente cualificado se van de Galicia, fuxindo desa imposición do galego aos seus fillos nos centros educativos. Que mentira máis grande! Aínda no caso de que os centros cumprisen de verdade a normativa actual sobre o emprego do galego como lingua vehicular no ensino non universitario, aínda nese caso é imposíbel a erradicación do castelán. El soíño é forte e deféndese sen necesidade de valedor. É coma o lobo entre as ovellas. Leva demasiado tempo, séculos enteiros, de lingua dominante e asoballante. Entra en todos nós, sobre todo desde hai unhas décadas, polos poros desde todas partes. É a lingua pública da industria, do comercio, da televisión, da radio, da prensa, da xustiza, da igrexa, da administración estatal, dos empregados da administración autonómica, dos pobres de pedir, dos inmigrantes e dos seus fillos mesmo se estes son de procedencia brasileira ou portuguesa. E, a pesar disto, alguén acaba de escribir que canto dixeron os asinantes do Manifiesto por la lengua común e mais os do documento do Club Financiero de Vigo, son verdades coma puños. O que? Son mentiras coma casas!
A verdade verdadeira ben a coñecemos os que andamos no medio destas cousas coma o cociñeiro entre pucheiros. A verdade é que case en ningures se cumpre de verdade a Lei de Normalización no referente ao ensino. A verdade verdadeira é que, quizais con contadísimas excepcións, os alumnos non universitarios do sistema de ensino galego teñen mellor competencia en castelán do que en galego. A verdade verdadeira é que a súa competencia no referente á lingua galega é moito menor e está sobexamente interferida polo castelán. A verdade é, sobre todo, que máis do 75 % do alumnado galego non universitario emprega neses centros educativos libremente só a lingua castelá como lingua habitual de relación cos seus compañeiros e profesores, ata o punto de seren eles os que lles fan cambiar aos galego falantes. Non acontece o que hai cincuenta anos, que se cadra chegaba un rapaz da R/ Riego de Agua da Coruña a un internado e antes dun ano falaba galego nos usos informais máis do que os seus compañeiros de procedencia rural. Acontece hoxe en día, pola contra, que da minoría galego falante do alumnado de centros en contorno castelán falante, os nenos, con tres e catro aniños, se pasan ao castelán como lingua habitual de relación no centro, mesmo estando en aulas onde as mestras e mestres empregan o galego á par co castelán.
Como se explica, pois logo, ese barullo doutra cousa? A ideoloxía traizoeira, cuxa función principal é a de encubrir e falsear a verdade, ao servizo de escuros intereses. Ou non tan escuros. Mais inconfesados sempre.
Haberá dez anos ou irá para eles que se realizou na Real Academia Galega un estudo sobre a publicidade e a lingua galega. Unha das conclusións do estudo era que o público prefería a publicidade en galego máis do que en castelán. Un galeguista, un chisco idealista el e de fáciles entusiasmos, comentaba comigo estas cousas cheo de optimismo e ilusión. Os empresarios, víñame a dicir, sonche moi listos. Así que xa verás como de aquí en diante cambian as cousas e aumenta de forma notábel a publicidade en galego. Eu díxenlle que non había de ser para tanto. Vós vístelo? É de supoñer que o estudo demoscópico estivese ben feito. Que pasou, logo? Nada: que a ideoloxía é capaz de lle facer ver a un que está no bo camiño, aínda que por alí se vaia directamente ao pozo.
Que máis quixésemos moitos, senón que eses agoiros levasen razón! Ata non nos había de importar que se fosen e non voltasen eses empregados altamente cualificados. A ver se así lles deixan o posto aos nosos mozos. Que ao mellor non están aínda preparados. Mais xa o estarán. A función crea o órgano e non o órgano, a función. Así, se cadra, vaise preparando a chegada do día en que a empresa, coma deica hai pouco o agro e a pesca –agora xa non tanto–, volva ao cabo de séculos á fala galega. Que razón nos asiste? A nosa, a dos pobres deste país. A razón dos máis débiles. Non sempre van ser os poderosos os que teñan razón.
martes, 5 de agosto de 2008
U-la vergoña, Europa?
E aínda haberá quen ouse negarlles razón a estas palabras. Detrás desa negación hai intereses e ideas, ideoloxemas máis ben. Intereses e ideas dese tipo son a causa das prácticas e leis semellantes a esas con que Europa tenta de se defender da ameaza que ve nos inmigrantes. Doutros intereses e ideas, por suposto, procede a denuncia. A quen lle daremos a razón? Ningunha das opcións é evidente de seu. Calquera delas o pode ser, dependendo das actitudes fundamentais adoptadas no campo da ética e da axioloxía. En tales asuntos a evidencia non é o criterio fundamental de verdade. O criterio básico, anterior ás nosas evidencias, está nos valores asumidos e na ordenación xerarquizada dos mesmos. Supoñamos que os nosos valores fosen, de verdade, os canónicos da modernidade e que entre eles ocupasen os primeiros postos os da liberdade, a igualdade e a fraternidade, estendidos a todos os seres humanos e non restrinxidos aos cidadáns de un ou duns poucos Estados. Neste suposto, non é nada difícil decidir quen leva razón. A denuncia procedente de América tamén ten detrás intereses, os da maioría cuantitativa e cualificada da humanidade, os dos pobres; e ideas ten tamén detrás, as baseadas na razón da irmandade. Por iso se lle deu cabida nestas páxinas, como un esteo máis entre os poucos e febles que terman da razón da irmandade nunha situación mundial pobre e podre.
Señores gobernantes y parlamentarios Europeos
Algunos de nuestros antepasados, pocos, muchos o todos, vinieron de Europa.
El mundo entero recibió con generosidad a los trabajadores de la Europa migrante.
Ahora, una nueva ley europea, dictada por la naciente crisis económica, castiga como crimen la libre circulación de las personas, que es un derecho consagrado por la legislación internacional desde hace ya unos cuantos años.
Esto nada tiene de raro, porque desde siempre los trabajadores extranjeros son los chivos emisarios de las crisis de un sistema que los usa mientras los necesita y luego los arroja al cubo de la basura.
Nada tiene de raro, pero mucho tiene de infame.
La amnesia, nada inocente, impide que Europa recuerde que no sería Europa sin la mano de obra barata venida de afuera y sin los servicios que el mundo entero le ha prestado: Europa no sería Europa sin la matanza de los indígenas de las Américas y sin la esclavitud de los hijos del África, por poner sólo un par de ejemplos de esos olvidos.
Europa debería pedir perdón al mundo, o por lo menos darle las gracias, en lugar de consagrar por ley la cacería y el castigo de los trabajadores que a su suelo llegan corridos por el hambre y las guerras que los amos del mundo les regalan.
Desde el continente americano, julio de 2008,
Atentamente
Arxentina
Adolfo Pérez Esquivel - Premio Nobel da Paz
Atilio Boron, escritor
Hebe Bonafini, nais de praza de maio
Osvaldo Bayer - Escritor
Hermana Martha Pelloni - Dereitos Humanos
Diana Maffía - Filósofa feminista
Rally Barrionuevo – Cantautor
Claudia Korol, periodista, Clacso
Bolivia
Eduardo Paz, profesor universitario
Humberto Claure Quezada. enxeñeiro, editor revista Pátria grande
Brasil
Augusto Boal, teatrólogo
Afrânio Mendes Catani, profesor USP
Candido Grzyboswki, sociólogo, IBASE e FSM
Chico Withaker, sociólogo, FSM
Emilia Vioti da Costa, historiadora,
Elias de Sá Lima, enxeñeiro
Gaudêncio Frigotto, educador
Heloisa Fernandes, socióloga, ENFF
Jean Pierre Leroy, ambientalista, FASE
Jean Marc Von der Weid, economista agrícola, ASPTA
Joao Pedro Stedile, activista social, MST.
Mario Maestri, historiador,
Pedro Casaldaliga, bispo , poeta
Renée France de Carvalho, militante internacionalista
Rita Laura Segato, antropóloga, UNB
Vânia Bambirra, economista.
Vito Gianotti, xornalista
Canadá
Naomi Kleim, perodista, escritora, autora de "No Logo,"
Pat Mooney, pesquisadora de tecnoloxías
Michael A. Lebowitz, profesor, Simon Fraser University
Chile
Cosme Caracciolo, Conf. Nac. de Pescadores Artesanales de Chile
Luis Conejeros, presidente do Colegio de Periodistas de Chile
Marco Enríquez-Ominami, deputado
Manuel Cabieses, director da revista Punto Final
Marta Harnecker, sociologa, escritora
Manuel Holzapfel, periodista
Ernesto Carmona, conselleiro nacional do Colegio de Periodistas de Chile
Paul Walder, profesor universitario e periodista
Pedro Lemebel, escritor
Flora Martínez, enfermeira
Alberto Espinoza, avogado,
Tomas Hirsch, voceiro do Humanismo para Latinoamérica
Cuba
Aleida Guevarra, médica pediatra.
Joel Suárez Rodes, Centro memorial Dr. Martin Luther King,
Ecuador
Alberto Acosta, economista, asambleísta constituínte
Carolina Portaluppi, escritora
Juan Meriguet Martínez, comunicador
Pavel Égüez, artista plástico
Hanne Holst, feminista
Luigi Stornaiolo, artista plástico
Osvaldo Leon, periodista, ALAI
Verónica León-Burch, videasta
ESTADOS UNIDOS
Saul Landau, cineasta,
Norman Solomon, periodista,
Susanna Hecht, profesora de UCLA,
Richard Levins, profesor de Harvard,
Noam Chomsky, profesor de MIT,
Peter Rosset, investigador,
Fernando Coronil, historiador e antrpólogo, Universidade Nova York
Mario Montalbetti, lingüista e poeta
John Vandermeer, profesor de la Universidad de Michigan
Haití
Jean Casimir ,antropologo, escritor.
Camille Chammers, economista.
México
Subcomandante Insurgente Marcos, ciudadano del mundo en México
Ana Esther Cecena, economista, investigadora Unam
Felipe Iñiguez Pérez,
María De Jesús González Galaviz,
Pablo Gonzalez Casanova, sociólogo,
Luis Hernández Navarro, periodista de La Jornada,
Beatriz Aurora, artista mexicana-chilena,
Victor Quintana, deputado estatal e dirixente campesiño,
Raquel Sosa, escritora, profesora da UNAM
Rodolfo Stavenhagen, relator da ONU para dereitos indíxenas
Silvia Ribeira, investigadora,
Nicaragua
Carlos Mejía Godoy, cantautor (compositor y cantor)
Ernesto Cardenal, poeta, escritor e crego
Gioconda Belli, poetisa e escritora
Luis Enrique Mejía Godoy, cantautor ,
Mónica Baltodano, deputada, ex-comandante sandinista.
Dora Maria Tellez, ex-comandante sandinista
Sergio Ramirez Mercado, escritor.
Paraguai
Fernando Lugo, bispo en licencia, presidente electo
Marcial Gilberto Congon, pedagogo popular
Ricardo Canesse, ingeniero, parlamentar Parlasur
Perú
Aníbal Quijano, sociólogo, escritor
Carmen Pimentel, Psicóloga, escritora
Carmen Lora, Universidade católica de Perp
Mirko Lauer, poeta, ensaísta
Rolando Ames, científico social, escritor.
Uruguai
Eduardo Galeano, escritor
Antonio Elias, economista, SEPLA
Venezuela
Maximilien Arvelaiz, diplomata,
Señores gobernantes y parlamentarios Europeos
Algunos de nuestros antepasados, pocos, muchos o todos, vinieron de Europa.
El mundo entero recibió con generosidad a los trabajadores de la Europa migrante.
Ahora, una nueva ley europea, dictada por la naciente crisis económica, castiga como crimen la libre circulación de las personas, que es un derecho consagrado por la legislación internacional desde hace ya unos cuantos años.
Esto nada tiene de raro, porque desde siempre los trabajadores extranjeros son los chivos emisarios de las crisis de un sistema que los usa mientras los necesita y luego los arroja al cubo de la basura.
Nada tiene de raro, pero mucho tiene de infame.
La amnesia, nada inocente, impide que Europa recuerde que no sería Europa sin la mano de obra barata venida de afuera y sin los servicios que el mundo entero le ha prestado: Europa no sería Europa sin la matanza de los indígenas de las Américas y sin la esclavitud de los hijos del África, por poner sólo un par de ejemplos de esos olvidos.
Europa debería pedir perdón al mundo, o por lo menos darle las gracias, en lugar de consagrar por ley la cacería y el castigo de los trabajadores que a su suelo llegan corridos por el hambre y las guerras que los amos del mundo les regalan.
Desde el continente americano, julio de 2008,
Atentamente
Arxentina
Adolfo Pérez Esquivel - Premio Nobel da Paz
Atilio Boron, escritor
Hebe Bonafini, nais de praza de maio
Osvaldo Bayer - Escritor
Hermana Martha Pelloni - Dereitos Humanos
Diana Maffía - Filósofa feminista
Rally Barrionuevo – Cantautor
Claudia Korol, periodista, Clacso
Bolivia
Eduardo Paz, profesor universitario
Humberto Claure Quezada. enxeñeiro, editor revista Pátria grande
Brasil
Augusto Boal, teatrólogo
Afrânio Mendes Catani, profesor USP
Candido Grzyboswki, sociólogo, IBASE e FSM
Chico Withaker, sociólogo, FSM
Emilia Vioti da Costa, historiadora,
Elias de Sá Lima, enxeñeiro
Gaudêncio Frigotto, educador
Heloisa Fernandes, socióloga, ENFF
Jean Pierre Leroy, ambientalista, FASE
Jean Marc Von der Weid, economista agrícola, ASPTA
Joao Pedro Stedile, activista social, MST.
Mario Maestri, historiador,
Pedro Casaldaliga, bispo , poeta
Renée France de Carvalho, militante internacionalista
Rita Laura Segato, antropóloga, UNB
Vânia Bambirra, economista.
Vito Gianotti, xornalista
Canadá
Naomi Kleim, perodista, escritora, autora de "No Logo,"
Pat Mooney, pesquisadora de tecnoloxías
Michael A. Lebowitz, profesor, Simon Fraser University
Chile
Cosme Caracciolo, Conf. Nac. de Pescadores Artesanales de Chile
Luis Conejeros, presidente do Colegio de Periodistas de Chile
Marco Enríquez-Ominami, deputado
Manuel Cabieses, director da revista Punto Final
Marta Harnecker, sociologa, escritora
Manuel Holzapfel, periodista
Ernesto Carmona, conselleiro nacional do Colegio de Periodistas de Chile
Paul Walder, profesor universitario e periodista
Pedro Lemebel, escritor
Flora Martínez, enfermeira
Alberto Espinoza, avogado,
Tomas Hirsch, voceiro do Humanismo para Latinoamérica
Cuba
Aleida Guevarra, médica pediatra.
Joel Suárez Rodes, Centro memorial Dr. Martin Luther King,
Ecuador
Alberto Acosta, economista, asambleísta constituínte
Carolina Portaluppi, escritora
Juan Meriguet Martínez, comunicador
Pavel Égüez, artista plástico
Hanne Holst, feminista
Luigi Stornaiolo, artista plástico
Osvaldo Leon, periodista, ALAI
Verónica León-Burch, videasta
ESTADOS UNIDOS
Saul Landau, cineasta,
Norman Solomon, periodista,
Susanna Hecht, profesora de UCLA,
Richard Levins, profesor de Harvard,
Noam Chomsky, profesor de MIT,
Peter Rosset, investigador,
Fernando Coronil, historiador e antrpólogo, Universidade Nova York
Mario Montalbetti, lingüista e poeta
John Vandermeer, profesor de la Universidad de Michigan
Haití
Jean Casimir ,antropologo, escritor.
Camille Chammers, economista.
México
Subcomandante Insurgente Marcos, ciudadano del mundo en México
Ana Esther Cecena, economista, investigadora Unam
Felipe Iñiguez Pérez,
María De Jesús González Galaviz,
Pablo Gonzalez Casanova, sociólogo,
Luis Hernández Navarro, periodista de La Jornada,
Beatriz Aurora, artista mexicana-chilena,
Victor Quintana, deputado estatal e dirixente campesiño,
Raquel Sosa, escritora, profesora da UNAM
Rodolfo Stavenhagen, relator da ONU para dereitos indíxenas
Silvia Ribeira, investigadora,
Nicaragua
Carlos Mejía Godoy, cantautor (compositor y cantor)
Ernesto Cardenal, poeta, escritor e crego
Gioconda Belli, poetisa e escritora
Luis Enrique Mejía Godoy, cantautor ,
Mónica Baltodano, deputada, ex-comandante sandinista.
Dora Maria Tellez, ex-comandante sandinista
Sergio Ramirez Mercado, escritor.
Paraguai
Fernando Lugo, bispo en licencia, presidente electo
Marcial Gilberto Congon, pedagogo popular
Ricardo Canesse, ingeniero, parlamentar Parlasur
Perú
Aníbal Quijano, sociólogo, escritor
Carmen Pimentel, Psicóloga, escritora
Carmen Lora, Universidade católica de Perp
Mirko Lauer, poeta, ensaísta
Rolando Ames, científico social, escritor.
Uruguai
Eduardo Galeano, escritor
Antonio Elias, economista, SEPLA
Venezuela
Maximilien Arvelaiz, diplomata,
domingo, 27 de julio de 2008
A Misa de Rosalía
Fun unha vez á Misa de Rosalía e non voltei. Sería o ano 1966, quizais o 67. Non voltei porque o que alí vin non canxaba ben coas opcións persoais de orientación da vida e valores asumidos nos primeiros anos da miña mocidade. Unha actitude crítica natural, dous ou tres anos de estudos filosóficos, as correntes cristiás renovadas que se abrían paso co axornamento promovido polo papa bo e os primeiros pasos do Vaticano II... Abertas estas ventás, resultoume tremendo o que desde o peitoril delas se vía na maioría dos actores da Misa de Rosalía e nos seus xestos. Tremendo, digo, e non porque alí fixese eu experiencia do sagrado. Todo o contrario. Semelloume máis ben un xogo de nenos.
Cando eu era neno, xogabamos ás tendas e ás misas. Aínda que tamén agora xogan os pequenos ás labouras dos grandes, xa hai moito tempo que os non vexo xogaren ás misas. Aqueles eran xogos simbólicos, que cumpren, entre outras, unha función socializadora, a dunha primeira iniciación da infancia nos roles e actitudes da sociedade adulta. Cando eu participaba neles, facíao con boafé. Cría no que alí se realizaba. Lembro que o mesmo lles acontecía aos meus amigos e compañeiros. Logo crecemos e deixamos aquelas actividades lúdicas por outras que nos semellaban e se cadra non eran máis axeitadas á razón. Ouviamos falar da adquisición do uso de razón. En canto coidamos que xa o tiñamos, sentímonos chamados a nos implicarmos noutros labores e angueiras. A mesma sociedade adulta nolo esixía, e os máis serios de cada xeración colliámolo case ao pé da letra.
No transcurso da Misa de Rosalía daquel ano observei xeitos e actitudes semellábeis. Alguén a rebulir, de cote ergueito e co peito emprorado como pedindo douradas condecoracións. Sedicentes persoeiros da cultura galega a se entre si buscaren para que constase ben a súa presenza. Xente nova, militante ou próxima a correntes políticas desafectas ao réxime, que utilizaban aquel como un dos ámbitos onde podían facer remedos de libre expresión e manifestación. Persoas inxeis, mesmo inxenuas, poucas, que participaban no acto recollidas, como absortas nos seus rezos ou arroubos patrióticos. E, como formando a atmosfera que a todos nos envolvía, un estrañísimo ambiente mimoteocrático, heterodoxo, opositor... Aquilo era, ou semelloume, unha réplica e alternativa das celebracións institucionais teocráticas do mesmo día arredor da catedral, pretendendo cambiar ben poucos elementos do sistema, quizais introducir só uns recendos de ideoloxía galeguista nun contexto nacional-católico españolista.
Cada un fala da feira segundo lle foi nela. O dito expresará ou non o que a min me aconteceu. Recoñezo aos outros o dereito a teren outras experiencias e ideas. Só lles pediría, se tiver eu ese dereito, que sexan críticos con elas e sinceros con eles mesmos.
Talvez é tempo de ir soltando pexas do pasado e de introducir na celebración do día de Galiza –usemos a expresión de Castelao en Alba de gloria– elementos de auténtica innovación cultural e social, que abra para o pobo futuro ámbitos de festa e identificación colectiva nos que máis naturalmente e a pracer participe a maioría. Isto non quita que haxa ou deixe de haber actos diversos para grupos parciais satisfaceren as súas preferencias. Un deles podería ser unha misa en honor de Rosalía. Outros, os actos litúrxicos da catedral e demais igrexas. Con todo, aquel ideal que hai entre corenta e cincuenta anos percorreu a propia Igrexa, o dunha separación clara entre o sagro e o profano, non debería abandonarse. É unha aspiración da propia Igrexa, no que a ela lle convén, desde os afastados tempos da loita das investiduras. É noutras sociedades europeas un obxectivo acadado hai ben tempo por efecto da Ilustración e a Modernidade. Antes de nos deixarmos levar polo relativismo posmoderno, permitamos que o mellor da Modernidade sande o noso corpo sociocultural duns males herdados de tempos escuros.
Nesta liña, hai unha lideira na que os crentes críticos deberiamos implicarnos con pacencia e sabencia: a de liberar as celebracións litúrxicas da festa do Apóstolo de todo sabor teocrático. O primeiro será eliminar delas calquera elemento referente ou que simplemente soe a nacionalismo español. Vai ser difícil de conseguir. Hai que cambiar tantas cousas: os textos da liturxia, o do himno xacobeo oficial, as actitudes dos cregos, as dos políticos...! E non se trata de despois os substituír por elementos referentes ao nacionalismo galego. Non é iso. Pola mesma razón, a volta da Misa de Rosalía en Bonaval, se se recuperar, sería ben que o fixese ceibe de todo restoballo ideolóxico. O contrario supón, entre outras eivas, vedala á participación da maioría do pobo.
Cando eu era neno, xogabamos ás tendas e ás misas. Aínda que tamén agora xogan os pequenos ás labouras dos grandes, xa hai moito tempo que os non vexo xogaren ás misas. Aqueles eran xogos simbólicos, que cumpren, entre outras, unha función socializadora, a dunha primeira iniciación da infancia nos roles e actitudes da sociedade adulta. Cando eu participaba neles, facíao con boafé. Cría no que alí se realizaba. Lembro que o mesmo lles acontecía aos meus amigos e compañeiros. Logo crecemos e deixamos aquelas actividades lúdicas por outras que nos semellaban e se cadra non eran máis axeitadas á razón. Ouviamos falar da adquisición do uso de razón. En canto coidamos que xa o tiñamos, sentímonos chamados a nos implicarmos noutros labores e angueiras. A mesma sociedade adulta nolo esixía, e os máis serios de cada xeración colliámolo case ao pé da letra.
No transcurso da Misa de Rosalía daquel ano observei xeitos e actitudes semellábeis. Alguén a rebulir, de cote ergueito e co peito emprorado como pedindo douradas condecoracións. Sedicentes persoeiros da cultura galega a se entre si buscaren para que constase ben a súa presenza. Xente nova, militante ou próxima a correntes políticas desafectas ao réxime, que utilizaban aquel como un dos ámbitos onde podían facer remedos de libre expresión e manifestación. Persoas inxeis, mesmo inxenuas, poucas, que participaban no acto recollidas, como absortas nos seus rezos ou arroubos patrióticos. E, como formando a atmosfera que a todos nos envolvía, un estrañísimo ambiente mimoteocrático, heterodoxo, opositor... Aquilo era, ou semelloume, unha réplica e alternativa das celebracións institucionais teocráticas do mesmo día arredor da catedral, pretendendo cambiar ben poucos elementos do sistema, quizais introducir só uns recendos de ideoloxía galeguista nun contexto nacional-católico españolista.
Cada un fala da feira segundo lle foi nela. O dito expresará ou non o que a min me aconteceu. Recoñezo aos outros o dereito a teren outras experiencias e ideas. Só lles pediría, se tiver eu ese dereito, que sexan críticos con elas e sinceros con eles mesmos.
Talvez é tempo de ir soltando pexas do pasado e de introducir na celebración do día de Galiza –usemos a expresión de Castelao en Alba de gloria– elementos de auténtica innovación cultural e social, que abra para o pobo futuro ámbitos de festa e identificación colectiva nos que máis naturalmente e a pracer participe a maioría. Isto non quita que haxa ou deixe de haber actos diversos para grupos parciais satisfaceren as súas preferencias. Un deles podería ser unha misa en honor de Rosalía. Outros, os actos litúrxicos da catedral e demais igrexas. Con todo, aquel ideal que hai entre corenta e cincuenta anos percorreu a propia Igrexa, o dunha separación clara entre o sagro e o profano, non debería abandonarse. É unha aspiración da propia Igrexa, no que a ela lle convén, desde os afastados tempos da loita das investiduras. É noutras sociedades europeas un obxectivo acadado hai ben tempo por efecto da Ilustración e a Modernidade. Antes de nos deixarmos levar polo relativismo posmoderno, permitamos que o mellor da Modernidade sande o noso corpo sociocultural duns males herdados de tempos escuros.
Nesta liña, hai unha lideira na que os crentes críticos deberiamos implicarnos con pacencia e sabencia: a de liberar as celebracións litúrxicas da festa do Apóstolo de todo sabor teocrático. O primeiro será eliminar delas calquera elemento referente ou que simplemente soe a nacionalismo español. Vai ser difícil de conseguir. Hai que cambiar tantas cousas: os textos da liturxia, o do himno xacobeo oficial, as actitudes dos cregos, as dos políticos...! E non se trata de despois os substituír por elementos referentes ao nacionalismo galego. Non é iso. Pola mesma razón, a volta da Misa de Rosalía en Bonaval, se se recuperar, sería ben que o fixese ceibe de todo restoballo ideolóxico. O contrario supón, entre outras eivas, vedala á participación da maioría do pobo.
jueves, 17 de julio de 2008
Empobrecemos
A pobreza e a soidade son transcendentais humanos. Aínda así, o “locus” no que se manifestan, polo feito de aí tomaren mellor corpo, son as persoas e os colectivos máis débiles. Son os pobres. Hoxe en día, en Europa, os pobres sono os inmigrantes. Grazas á presenza numerosa destes, os pobres autóctonos ascenderon –ou a maior parte deles séntense ascendidos– á cobizada clase media.
Historicamente, sempre e en todas partes, os pobres tiveron menos dereitos ca os non pobres. Mesmo en sociedades onde a súa figura foi estimada como o máis auténtico símbolo da condición humana. Na hora da verdade, o rico comía e ao pobre negábaselle de ordinario o que aos cans se daba de boa gana, as migas que caían da mesa dos amos.
Vivimos tempos de empobrecemento, seica. E daquela corre o pánico polas ondas e os prelos. Reclámanse medidas drásticas para facer fronte a tanta desgraza. E el non será máis ben unha sorte? Porque a onde iamos con aquelas carreiras, construíndo máis vivendas por ano do que meniños nacían, vendendo máis automóbiles dos que cabían nas estradas e nas rúas, prolongando a vida alén do que se pode vivir dignamente...? Entrementres, inmensos territorios da casa común morrendo materialmente –África, un supoñer, como exemplo máis tráxico– de fame, guerra e sida.
Os gobernos europeos, co concurso dos poderes mediáticos –convertidos dun tempo a esta parte algúns periodistas nos mentores supremos da nosa sociedade–, estannos levando a vermos unha témera ameaza nos que chegan onda nós fuxindo da pobreza e a desgraza. Cando menos, érguense como previsoras sentinelas perante a posibilidade de tal ameaza. Só coa boca pequena recoñecen que, sen os inmigrantes das últimas vagas, as nosas sociedades, case bioloxicamente estériles, a duras penas sobrevivirían. Só excepcionalmente se achan análises que lles agradezan a mobilidade social ascendente experimentada nestas últimas décadas polas capas baixas das sociedades europeas. Estas e outras avantaxes, pola súa austeridade inicial, deles derivan.
Aínda que a ideloxía dominante non o favorece, cómpre afirmar un dereito humano universal, evidente desde a razón e a irmandade, desde a igualdade de todas as persoas humanas que deita daquelas instancias: o de as persoas se moveren por onde quixeren da terra co fin de procuraren o pan necesario para a supervivencia. Haberá que o regular e regulamentar, como sucede con todo dereito. Mais non de tal xeito que de feito resulte negado ou recortado. Se non se asegura aquel dereito, poida que sexa conquerido pola forza, como na historia sucedeu moi adoito. De África saímos todos un día, e quen sabe con que accións de armas e cóbados achamos acollida en terra allea, logo nosa. En períodos de tempo cosmolóxico, aconteceu iso hai unhas horas.
A lóxica da ide(oloxí)a dominante é a do runfante superhome que decreta os días da súa prepotente madurez como o núcleo do tempo e do universo e, encostado na súa absoluta vontade de poder, ao seu ego asimila e somete os elementos e os viventes, os da especie humana incluídos, sen lle importar o que puider sobrevir aos pobres do presente e aos pobrísimos do futuro. Desta raza son os que rexen a vida cotiá e os destinos das sociedades occidentais. E, aínda por riba, a estas se están aproximando as que agora se chaman, sempre “in bonam partem”, sociedades emerxentes.
Cando habemos recuperar a sabedoría, anterga de séculos, das sociedades que a trancas e barrancas reproduciron as nosas etnias e posibilitaron a emerxencia das nosas persoas á rexión da existencia? Lía eu un día destes no libro de Elixio Rivas Quintas, O forno do pan (Grafo Dos, Ourense, 1998), aquela páxina onde se fala do forno comunitario que había nalgúns rueiros ou vilas. Ademais de nel faceren a súa cocedura mensual os veciños que non tiñan forno doméstico, o edificio do forno común funcionaba como a única casa do pobo e nel eran acollidos os pobres de paso, os peregrinos, os xitanos, calquera ambulante que precisase a protección dun teito para unha ou varias noites. Viven aínda persoas testemuñas deses usos e costumes.
Se o tempo da fame voltar como moitos paxaros agoiran, quen o vai pasar mal? É cedo para responder. Seica toda previsión ou prognóstico se expón a ser optimista de máis. O que sabemos con seguridade é quen o vai pasar peor. Terán que voltar os inmigrantes ás súas terras de orixe cunha man diante e outra detrás. Ou ficarán entre nós disputándolles aos cans e aos camións do lixo as migas da nosa mesa empobrecida. Xa agora vemos algúns dos seus fillos tomaren como parva no recreo escolar froitas case podres, de pasadas. Porén, moitos de nós aínda lembramos un día antigo en que tivemos de merenda broa balorenta e pouco máis, sen que por iso nos sentísemos entón desgrazados ou infelices. Non só de pan vive a persoa. Mais o pan cotián é imprescindíbel. Se fixermos efectiva a solidariedade universal que deita da razón e da irmandade, hoxe sería o día en que menos risco existe de alguén morrer á fame. E, porén, hai quen á fame morre. Entre os pobres da terra. Isto non ten perdón. Este é o problema, non o empobrecemento dos pobos e familias ricas. E moito menos a defensa de linguas comúns, fronteiras, bandeiras..., parvadas! Olla de que se preocupan os filósofos de oficio!
A pobreza, escribíame antonte un amigo, levámola dentro, e cando se ve fóra, retraemos os cornos. Vin en pleno centro de París, na famosa rúa Saint Michel, unha dona, velliña, tan encorvada que non podía mirar de frente, enlutada, e cunha cunca na man, alongada, pedindo, ladeándose, pois non podía andar ben. O mesmo que nos tempos de V. Hugo! E iso que Francia ten todas as axudas sociais do mundo! Esta imaxe non desaparece.
Historicamente, sempre e en todas partes, os pobres tiveron menos dereitos ca os non pobres. Mesmo en sociedades onde a súa figura foi estimada como o máis auténtico símbolo da condición humana. Na hora da verdade, o rico comía e ao pobre negábaselle de ordinario o que aos cans se daba de boa gana, as migas que caían da mesa dos amos.
Vivimos tempos de empobrecemento, seica. E daquela corre o pánico polas ondas e os prelos. Reclámanse medidas drásticas para facer fronte a tanta desgraza. E el non será máis ben unha sorte? Porque a onde iamos con aquelas carreiras, construíndo máis vivendas por ano do que meniños nacían, vendendo máis automóbiles dos que cabían nas estradas e nas rúas, prolongando a vida alén do que se pode vivir dignamente...? Entrementres, inmensos territorios da casa común morrendo materialmente –África, un supoñer, como exemplo máis tráxico– de fame, guerra e sida.
Os gobernos europeos, co concurso dos poderes mediáticos –convertidos dun tempo a esta parte algúns periodistas nos mentores supremos da nosa sociedade–, estannos levando a vermos unha témera ameaza nos que chegan onda nós fuxindo da pobreza e a desgraza. Cando menos, érguense como previsoras sentinelas perante a posibilidade de tal ameaza. Só coa boca pequena recoñecen que, sen os inmigrantes das últimas vagas, as nosas sociedades, case bioloxicamente estériles, a duras penas sobrevivirían. Só excepcionalmente se achan análises que lles agradezan a mobilidade social ascendente experimentada nestas últimas décadas polas capas baixas das sociedades europeas. Estas e outras avantaxes, pola súa austeridade inicial, deles derivan.
Aínda que a ideloxía dominante non o favorece, cómpre afirmar un dereito humano universal, evidente desde a razón e a irmandade, desde a igualdade de todas as persoas humanas que deita daquelas instancias: o de as persoas se moveren por onde quixeren da terra co fin de procuraren o pan necesario para a supervivencia. Haberá que o regular e regulamentar, como sucede con todo dereito. Mais non de tal xeito que de feito resulte negado ou recortado. Se non se asegura aquel dereito, poida que sexa conquerido pola forza, como na historia sucedeu moi adoito. De África saímos todos un día, e quen sabe con que accións de armas e cóbados achamos acollida en terra allea, logo nosa. En períodos de tempo cosmolóxico, aconteceu iso hai unhas horas.
A lóxica da ide(oloxí)a dominante é a do runfante superhome que decreta os días da súa prepotente madurez como o núcleo do tempo e do universo e, encostado na súa absoluta vontade de poder, ao seu ego asimila e somete os elementos e os viventes, os da especie humana incluídos, sen lle importar o que puider sobrevir aos pobres do presente e aos pobrísimos do futuro. Desta raza son os que rexen a vida cotiá e os destinos das sociedades occidentais. E, aínda por riba, a estas se están aproximando as que agora se chaman, sempre “in bonam partem”, sociedades emerxentes.
Cando habemos recuperar a sabedoría, anterga de séculos, das sociedades que a trancas e barrancas reproduciron as nosas etnias e posibilitaron a emerxencia das nosas persoas á rexión da existencia? Lía eu un día destes no libro de Elixio Rivas Quintas, O forno do pan (Grafo Dos, Ourense, 1998), aquela páxina onde se fala do forno comunitario que había nalgúns rueiros ou vilas. Ademais de nel faceren a súa cocedura mensual os veciños que non tiñan forno doméstico, o edificio do forno común funcionaba como a única casa do pobo e nel eran acollidos os pobres de paso, os peregrinos, os xitanos, calquera ambulante que precisase a protección dun teito para unha ou varias noites. Viven aínda persoas testemuñas deses usos e costumes.
Se o tempo da fame voltar como moitos paxaros agoiran, quen o vai pasar mal? É cedo para responder. Seica toda previsión ou prognóstico se expón a ser optimista de máis. O que sabemos con seguridade é quen o vai pasar peor. Terán que voltar os inmigrantes ás súas terras de orixe cunha man diante e outra detrás. Ou ficarán entre nós disputándolles aos cans e aos camións do lixo as migas da nosa mesa empobrecida. Xa agora vemos algúns dos seus fillos tomaren como parva no recreo escolar froitas case podres, de pasadas. Porén, moitos de nós aínda lembramos un día antigo en que tivemos de merenda broa balorenta e pouco máis, sen que por iso nos sentísemos entón desgrazados ou infelices. Non só de pan vive a persoa. Mais o pan cotián é imprescindíbel. Se fixermos efectiva a solidariedade universal que deita da razón e da irmandade, hoxe sería o día en que menos risco existe de alguén morrer á fame. E, porén, hai quen á fame morre. Entre os pobres da terra. Isto non ten perdón. Este é o problema, non o empobrecemento dos pobos e familias ricas. E moito menos a defensa de linguas comúns, fronteiras, bandeiras..., parvadas! Olla de que se preocupan os filósofos de oficio!
A pobreza, escribíame antonte un amigo, levámola dentro, e cando se ve fóra, retraemos os cornos. Vin en pleno centro de París, na famosa rúa Saint Michel, unha dona, velliña, tan encorvada que non podía mirar de frente, enlutada, e cunha cunca na man, alongada, pedindo, ladeándose, pois non podía andar ben. O mesmo que nos tempos de V. Hugo! E iso que Francia ten todas as axudas sociais do mundo! Esta imaxe non desaparece.
viernes, 20 de junio de 2008
Entre Deus e Dios
En pura ciencia lingüística, non hai maneira de negar que a palabra Dios forme parte do léxico da lingua galega. Igual ca a palabra silla e tantos outros castelanismos léxicos e morfolóxicos. Pertencen ao sistema, no que entraron e funcionan cabalmente e sen ningunha dificultade. Todo falante as entende e case todos son capaces de empregalas. A norma non só as admite, senón que as prefire. Á norma me refiro entendida desde a lingüística descritiva, a norma que rexe e é definida polos usos da comunidade lingüística. Non me refiro, claro está, á norma en sentido prescritivo, a establecida desde fóra con pretensións "normativizadoras". Que de por parte, e por desventura, son a miúdo tan pouco eficaces.
No duplicado léxico Deus/Dios temos un caso semellábel ao de Galiza/Galicia, coas diferenzas de grao e tempo que cumpra sinalar. Desde o punto de vista da pura lingüística, as razóns polas que debamos preferir Galicia sobre Galiza non son mellores ca as que nos asisten para recomendar o emprego de Dios en vez de Deus. Por moito que nos matemos, o non largo resío de comunidade galego falante que bordea o xa extenso e próspero eido castelán falante, aqueloutra comunidade seguirá por moito tempo dicindo "diolo queira", "ben sabe dios", "nindiós" e semellantes. Só uns cantos utentes, cando ergueitos a un rexistro elevado, ousarán se cadra substituír aquelas expresións polas súas versións normativas. Aplicando o criterio que a algúns tanto convence, o de preferir as variantes que configuran unha lingua demótica, a cuestión non ten volta de folla.
Está ben que nunha lingua haxa dúas palabras tan diferentes para un só referente, único e absoluto, como é ese ao que refiren os membros do duplicado léxico Deus/Dios? Por razóns que calo, non serei eu quen se apure a responder.
E ninguén me veña con obxeccións obvias e por iso superficiais. Que Dios é un castelanismo e Galicia non? O groso do caso é que Dios recubriu a forma de noso ata a facer desaparecer no sistema e na norma, coma no caso de Galicia vs Galiza. De por parte, non é certo que no triunfo da voz Galicia non influíse a norma castelá. Que só nun caso intervén a legalidade, pola que só Galicia é oficial? Está ben. Pois..., tamén se pode cambiar a lei para a facer máis acaída á xustiza da recuperación e á realidade (histórica). Ou, ao contrario, pódese pedir á xerarquía da Igrexa galega que declare a forma Dios como a única canonicamente válida, co fin de que non se dea a suposta monstruosidade de nunha mesma lingua haber dous nomes para o referente absoluto sobre todo referente, para o ser maior que se pode pensar, como o definiu o santo Anselmo.
No duplicado léxico Deus/Dios temos un caso semellábel ao de Galiza/Galicia, coas diferenzas de grao e tempo que cumpra sinalar. Desde o punto de vista da pura lingüística, as razóns polas que debamos preferir Galicia sobre Galiza non son mellores ca as que nos asisten para recomendar o emprego de Dios en vez de Deus. Por moito que nos matemos, o non largo resío de comunidade galego falante que bordea o xa extenso e próspero eido castelán falante, aqueloutra comunidade seguirá por moito tempo dicindo "diolo queira", "ben sabe dios", "nindiós" e semellantes. Só uns cantos utentes, cando ergueitos a un rexistro elevado, ousarán se cadra substituír aquelas expresións polas súas versións normativas. Aplicando o criterio que a algúns tanto convence, o de preferir as variantes que configuran unha lingua demótica, a cuestión non ten volta de folla.
Está ben que nunha lingua haxa dúas palabras tan diferentes para un só referente, único e absoluto, como é ese ao que refiren os membros do duplicado léxico Deus/Dios? Por razóns que calo, non serei eu quen se apure a responder.
E ninguén me veña con obxeccións obvias e por iso superficiais. Que Dios é un castelanismo e Galicia non? O groso do caso é que Dios recubriu a forma de noso ata a facer desaparecer no sistema e na norma, coma no caso de Galicia vs Galiza. De por parte, non é certo que no triunfo da voz Galicia non influíse a norma castelá. Que só nun caso intervén a legalidade, pola que só Galicia é oficial? Está ben. Pois..., tamén se pode cambiar a lei para a facer máis acaída á xustiza da recuperación e á realidade (histórica). Ou, ao contrario, pódese pedir á xerarquía da Igrexa galega que declare a forma Dios como a única canonicamente válida, co fin de que non se dea a suposta monstruosidade de nunha mesma lingua haber dous nomes para o referente absoluto sobre todo referente, para o ser maior que se pode pensar, como o definiu o santo Anselmo.
lunes, 16 de junio de 2008
Entre Galiza e Galicia
Disque son ambas filoloxicamente lexítimas, confundindo coma os profanos filoloxía e lingüística histórica. Que é o que se quere dicir con iso da lexitimidade de entrambas? Non que se poida usar calquera delas indistintamente e co mesmo dereito; senón, unicamente, que ambas son formas historicamente testemuñadas. Sobre isto, mellor fora que calasen. As formas que ofrecen os documentos medievais escritos en lingua galega, e aínda en castelán, son cando menos estas cinco: Galiza, Galizia, Galisia, Galliza e Gallizia. As cinco son, endalí, formas filoloxicamente lexítimas?
De por parte, que utilidade ten que na última revisión das normas ortográficas e morfolóxicas se recoñezan Galiza e Galicia? Por certo, son serodios, moi serodios, os testemuños históricos desa segunda forma, na súa literalidade textual, excluíndo o latinismo formal Gallecia. Non se pretenderá facer apoio neste para abonar a forma Galicia!
Que sentido ten recoñecer nas normas ortográficas e morfolóxicas a posibilidade de elixir entre Galiza e Galicia para despois, na práctica, negarnos aos utentes a primeira opción en nome dunha norma do trinque adoptada para o caso: a de que a certos referentes nunha mesma lingua só lles pode corresponder unha única forma? Xa sei que non se atreveron a tanto, só se refiren a un referente: o referente “país”. Quen se pronuncia aí? A filoloxía? A legalidade vixente? Ah, xa o sei, unha sección do aparato ideolóxico de estado –diríase adoptando un coñecido modelo de análise da realidade social. Faise con isto unha aplicación da norma superior de que a única forma toponímica válida é a galega? Entón, sexan consecuente e decidan que Galiza non é topónimo galego, senón –xa que castelán non– só portugués.
Se voltarmos á pura lingüística histórica, a forma Galiza leva todas as trazas de maior autenticidade. As formas con ela concorrentes parecen non ter outro sentido ca o de ultracorreccións gráficas, ao primeiro, e logo o de adaptacións aos xeitos lingüísticos casteláns, influíntes no galego con forza abonda xa desde principios do século XIV. Se non, a ver quen me explica por que tan cedo, no latín galego do século XI, a forma derivada galiciense aparece grafada kalicense (“soldares kalicenses”), con notoria e avultada ultracorrección que, porén, non se aplica aínda á absorción do iode... Se este na palabra derivada foi absorbido, na primitiva con máis razón. Sen a influencia do castelán, sería a única que se imporía. Pensen que o mesmo topónimo Cacabelos, o do Bierzo, aparece artificialmente grafado Cacavillos en documentos de 1410 relacionados co hospital de Santiago. Pois nin así se impuxo, malia ficar aquela vila fóra da Galicia moderna.
Xa ven a onde nos pode levar a ideoloxía. Ou, se de legalidade se tratar, como o dereito pode ser torto.
De por parte, que utilidade ten que na última revisión das normas ortográficas e morfolóxicas se recoñezan Galiza e Galicia? Por certo, son serodios, moi serodios, os testemuños históricos desa segunda forma, na súa literalidade textual, excluíndo o latinismo formal Gallecia. Non se pretenderá facer apoio neste para abonar a forma Galicia!
Que sentido ten recoñecer nas normas ortográficas e morfolóxicas a posibilidade de elixir entre Galiza e Galicia para despois, na práctica, negarnos aos utentes a primeira opción en nome dunha norma do trinque adoptada para o caso: a de que a certos referentes nunha mesma lingua só lles pode corresponder unha única forma? Xa sei que non se atreveron a tanto, só se refiren a un referente: o referente “país”. Quen se pronuncia aí? A filoloxía? A legalidade vixente? Ah, xa o sei, unha sección do aparato ideolóxico de estado –diríase adoptando un coñecido modelo de análise da realidade social. Faise con isto unha aplicación da norma superior de que a única forma toponímica válida é a galega? Entón, sexan consecuente e decidan que Galiza non é topónimo galego, senón –xa que castelán non– só portugués.
Se voltarmos á pura lingüística histórica, a forma Galiza leva todas as trazas de maior autenticidade. As formas con ela concorrentes parecen non ter outro sentido ca o de ultracorreccións gráficas, ao primeiro, e logo o de adaptacións aos xeitos lingüísticos casteláns, influíntes no galego con forza abonda xa desde principios do século XIV. Se non, a ver quen me explica por que tan cedo, no latín galego do século XI, a forma derivada galiciense aparece grafada kalicense (“soldares kalicenses”), con notoria e avultada ultracorrección que, porén, non se aplica aínda á absorción do iode... Se este na palabra derivada foi absorbido, na primitiva con máis razón. Sen a influencia do castelán, sería a única que se imporía. Pensen que o mesmo topónimo Cacabelos, o do Bierzo, aparece artificialmente grafado Cacavillos en documentos de 1410 relacionados co hospital de Santiago. Pois nin así se impuxo, malia ficar aquela vila fóra da Galicia moderna.
Xa ven a onde nos pode levar a ideoloxía. Ou, se de legalidade se tratar, como o dereito pode ser torto.
martes, 10 de junio de 2008
Verdade e liberdade
A miña capacidade de acceder á verdade do mundo obxectivo está en función da liberdade, entendida esta como a operación ou actitude pola que lle permito ao obxecto manifestárseme tal como el é. Entón, parece que o termo liberdade se entende no sentido obxectivo. Normal! Coma cando se fala de amor paterno referindo ao amor con que alguén ama seu pai. Aínda así, se amo meu pai, tamén a min amo, que del proveño. O mesmo ou semellábel acontece coa liberdade. Se deixo ao ser que sexa e se manifeste como el é, entón eu son auténtico, verdadeiro, libre das pexas máis témeras que hai: a ideoloxía e a ignorancia.
domingo, 16 de marzo de 2008
Non hai dereito á discriminación étnica
No concello de Pontevedra, a zona menos apetecida para moradía da xente é unha extensa barriada periférica chamada Monte Porreiro, que nas últimas décadas creceu moitísimo por se teren ofrecido alí as vivendas máis baratas en toda a bisbarra. A ninguén se lle ocorrería mercar vivenda en Monte Porreiro con mentes de a vender ao cabo duns anos gañando diñeiro.
Hai pouco, varias familias xitanas desaloxadas por sentenza xudicial das súas antigas vivendas, declaradas ilegais no asentamento xitano do Vao -lugar do concello de Poio que estrema coa vila de Pontevedra-, foron lexitimamente realoxadas en Monte Porreiro. Os xitanos do Vao teñen fama, ben gañada seguramente, de traficar con droga. Os veciños de Monte Porreiro, ou unha boa representación deles conducida polo menos nos primeiros momentos pola asociación veciñal do barrio, levan varias semanas atosigando os xitanos realoxados e as instancias políticas directa e indirectamente implicadas no seu realoxamento, utilizando para iso unha teimuda estratexia de acoso e estigmatización. O pretexto co que se escusan é que non queren traficantes de drogas no medio deles. Din defender así a incontaminación da xente nova da barriada. Ou aducen que con tales novos veciños o prezo das súas vivendas se derruba. Xa se sabe, moitos veciños de Monte Porreiro deixan o barrio por outras zonas de residencia na vila en canto a súa economía llelo permite. É o que vén sucedendo ata agora.
Que hai que pensar de feitos e actitudes coma estas? Non imos ser maos e dicirlles aos de Monte Porreiro o que seica lle dixo a tixola á cazola, "Vaite de aquí, que me lixas". Teremos que lles dicir, pola contra, que deberían sacudir de enriba o estigma que sofren reivindicando a prol de si propios e doutros desprezados socialmente por seren diferentes ou deprimidos -os xitanos e mesmo os delincuentes, sen dicir que eses o sexan, serían un bo símbolo- a dignidade básica da persoa humana, pola que esta é suxeito de dereitos inalienábeis. Un destes dereitos é o de establecer a súa residencia onde libremente quixeren, tan sequera mentres non llo impida a lexítima autoridade -que no caso pasa por forza a traves do poder xudicial.
Perante este dereito nada vale ningún pretexto. Con esas mobilizacións pódelles parecer que convencen a moitos, e quizais o consigan no primeiro momento. Porén, o que fan é xogar con lume, que a eles mesmos non os vai beneficiar. Polo dito, profundizarán no descreto e mala sona que teñen no resto da cidadanía e, máis que arredar tales estigmas, confirmaranllos. De calquera xeito, non teñen ningún dereito a desterrar do seu barrio a ningún cidadán a quen non lle fose antes limitado o exercicio dun dereito fundamental coma ese. Téñeno, por suposto, a vixiaren os movementos e actividades presuntamente delictivas de calquera cidadán ou grupo de cidadáns, á marxe de etnias, costumes, orixes, crenzas...
Hai pouco, varias familias xitanas desaloxadas por sentenza xudicial das súas antigas vivendas, declaradas ilegais no asentamento xitano do Vao -lugar do concello de Poio que estrema coa vila de Pontevedra-, foron lexitimamente realoxadas en Monte Porreiro. Os xitanos do Vao teñen fama, ben gañada seguramente, de traficar con droga. Os veciños de Monte Porreiro, ou unha boa representación deles conducida polo menos nos primeiros momentos pola asociación veciñal do barrio, levan varias semanas atosigando os xitanos realoxados e as instancias políticas directa e indirectamente implicadas no seu realoxamento, utilizando para iso unha teimuda estratexia de acoso e estigmatización. O pretexto co que se escusan é que non queren traficantes de drogas no medio deles. Din defender así a incontaminación da xente nova da barriada. Ou aducen que con tales novos veciños o prezo das súas vivendas se derruba. Xa se sabe, moitos veciños de Monte Porreiro deixan o barrio por outras zonas de residencia na vila en canto a súa economía llelo permite. É o que vén sucedendo ata agora.
Que hai que pensar de feitos e actitudes coma estas? Non imos ser maos e dicirlles aos de Monte Porreiro o que seica lle dixo a tixola á cazola, "Vaite de aquí, que me lixas". Teremos que lles dicir, pola contra, que deberían sacudir de enriba o estigma que sofren reivindicando a prol de si propios e doutros desprezados socialmente por seren diferentes ou deprimidos -os xitanos e mesmo os delincuentes, sen dicir que eses o sexan, serían un bo símbolo- a dignidade básica da persoa humana, pola que esta é suxeito de dereitos inalienábeis. Un destes dereitos é o de establecer a súa residencia onde libremente quixeren, tan sequera mentres non llo impida a lexítima autoridade -que no caso pasa por forza a traves do poder xudicial.
Perante este dereito nada vale ningún pretexto. Con esas mobilizacións pódelles parecer que convencen a moitos, e quizais o consigan no primeiro momento. Porén, o que fan é xogar con lume, que a eles mesmos non os vai beneficiar. Polo dito, profundizarán no descreto e mala sona que teñen no resto da cidadanía e, máis que arredar tales estigmas, confirmaranllos. De calquera xeito, non teñen ningún dereito a desterrar do seu barrio a ningún cidadán a quen non lle fose antes limitado o exercicio dun dereito fundamental coma ese. Téñeno, por suposto, a vixiaren os movementos e actividades presuntamente delictivas de calquera cidadán ou grupo de cidadáns, á marxe de etnias, costumes, orixes, crenzas...
jueves, 13 de marzo de 2008
Cómpre inverter a historia? Sería a solución de grandes problemas
Dunha entrevista a Jon Sobrino:
– Viene y va, de Europa a
C e n t roamérica, de Bilbao a San
Salvador. ¿Cómo nos ve, cómo
nos siente?
–En la península Ibérica noto
un buen vivir, un buen pasar vacaciones.
Pero ¿nos preguntamos
si es normal que mientras aquí vivimos
bien, sea normal que en
África haya muertes y tragedias?
Si eso se ha normalizado, si eso
es lo normal, constato que el
mundo va a la debacle porque a
nosotros, europeos, nos parece
normal.
–Las diferencias entre África
y Europa parecen insalvables.
¿Qué pueden hacer los europeos
y europeas?
–Cambiar la mirada. Lo tenemos
delante de los ojos y no lo
vemos. Los grandes teóricos y
amigos míos que he conocido,
como Ellacuría, decían que hay
que revertir la Historia. Todos
quieren ganar cuatro “óscar” en
lugar de dos. Pues yo quiero ganar
menos. Algo de eso. El padre
Arrupe quiso dar un vuelco a la
situación. Porque a mí me da
miedo ese lenguaje de “vamos a
mejorar las cosas”, “vamos a superar
limitaciones”. [...]
–Usted defiende otro modelo
de sociedad, otro mundo.
–Ellacuría ya decía hace 18
años que “estamos en una sociedad
gravemente enferma”, a pesar
de Internet, a pesar del I+D,
“y eso es producto de que es una
sociedad que da prioridad a producir
capital, a acumular capital”.
Y Ellacuría añadía que “a eso
hay que darle la vuelta”. Ahora la
gente protesta porque el AVE está
en aquella ciudad y no en la mía.
Sí es comprensible. Pero necesitamos
una sociedad en la que el
motor de la historia no sea el capital,
en la que el sentido de la
historia sea el trabajo y vivir en
austeridad para que podamos ser
solidarios. No da para todos, así
que austeridad. Y esa solidaridad
nos traerá gozo. Debemos intentar
ser radicalmente distintos.
– Viene y va, de Europa a
C e n t roamérica, de Bilbao a San
Salvador. ¿Cómo nos ve, cómo
nos siente?
–En la península Ibérica noto
un buen vivir, un buen pasar vacaciones.
Pero ¿nos preguntamos
si es normal que mientras aquí vivimos
bien, sea normal que en
África haya muertes y tragedias?
Si eso se ha normalizado, si eso
es lo normal, constato que el
mundo va a la debacle porque a
nosotros, europeos, nos parece
normal.
–Las diferencias entre África
y Europa parecen insalvables.
¿Qué pueden hacer los europeos
y europeas?
–Cambiar la mirada. Lo tenemos
delante de los ojos y no lo
vemos. Los grandes teóricos y
amigos míos que he conocido,
como Ellacuría, decían que hay
que revertir la Historia. Todos
quieren ganar cuatro “óscar” en
lugar de dos. Pues yo quiero ganar
menos. Algo de eso. El padre
Arrupe quiso dar un vuelco a la
situación. Porque a mí me da
miedo ese lenguaje de “vamos a
mejorar las cosas”, “vamos a superar
limitaciones”. [...]
–Usted defiende otro modelo
de sociedad, otro mundo.
–Ellacuría ya decía hace 18
años que “estamos en una sociedad
gravemente enferma”, a pesar
de Internet, a pesar del I+D,
“y eso es producto de que es una
sociedad que da prioridad a producir
capital, a acumular capital”.
Y Ellacuría añadía que “a eso
hay que darle la vuelta”. Ahora la
gente protesta porque el AVE está
en aquella ciudad y no en la mía.
Sí es comprensible. Pero necesitamos
una sociedad en la que el
motor de la historia no sea el capital,
en la que el sentido de la
historia sea el trabajo y vivir en
austeridad para que podamos ser
solidarios. No da para todos, así
que austeridad. Y esa solidaridad
nos traerá gozo. Debemos intentar
ser radicalmente distintos.
miércoles, 12 de marzo de 2008
Racionalidade e irmandade versus ideoloxía
Hai moitos anos que matino en como se relacionan a evidencia e a verdade. O tema pode parecerlle a alguén superficial ou superfluo. Non me estraña. Matinar é ás veces propio de loucos. Na nosa lingua o vocábulo e case sinónimo de teimar e de cismar. Mais non se trata dunha teima ou cisma. Adoito me sucede esquecerme tal idea, que remedio?, solicitado por outras labouras e preocupacións do día a día.
O tema da relación entre evidencia e verdade é especialmente problemático cando se refire á visión da realidade social, á análise da cultura, aos xuízos sobre a realización de valores e contravalores, á ética e a moral... Nestes casos é case inevitábel a intervención da ideoloxía. E, velaí a cerna do problema, as evidencias sociais son case sempre produtos e condutos da ideoloxía dominante.
Será posíbel aplicar os principios básicos da racionalidade neses temas? Non pensemos en verdades absolutas, porén, senón en verdades máis consontes e favorecedoras da realización humana. Non será o criterio de verdade neses eidos, un criterio en principio moi largo e non estricto, o do desinterese particular -individual, grupal, nacional...- a prol da fraternidade e a liberdade de cada ser ou grupo, sempre en servizo -libre de cote, sen submisión a ninguén nin a ningunha idea- á liberdade e fraternidade universais? Non cómpre desde aquí denunciar toda trapela ideolóxica que non deixa ás persoas e grupos pensar con racionalidade e fraternalmente? Ou é que isto supón voltar á modernidade e aos seus grandes relatos, estigmatizados desde hai unhas décadas para nos deixar, persoas e pobos, á mercede dos aproveitados xigantes e ananos?
Neste blog pretendo ir discorrendo sobre o tema e intercambiar, con quen quixer, ideas e suxestións. Tentaremos de o facer verbo de diferentes cuestións, grandes ou pequenas, enxergadas desde perspectivas e orientacións diversas: filosóficas, sociolóxicas, antropolóxicas, culturais, psicolóxicas, éticas, literarias...
O tema da relación entre evidencia e verdade é especialmente problemático cando se refire á visión da realidade social, á análise da cultura, aos xuízos sobre a realización de valores e contravalores, á ética e a moral... Nestes casos é case inevitábel a intervención da ideoloxía. E, velaí a cerna do problema, as evidencias sociais son case sempre produtos e condutos da ideoloxía dominante.
Será posíbel aplicar os principios básicos da racionalidade neses temas? Non pensemos en verdades absolutas, porén, senón en verdades máis consontes e favorecedoras da realización humana. Non será o criterio de verdade neses eidos, un criterio en principio moi largo e non estricto, o do desinterese particular -individual, grupal, nacional...- a prol da fraternidade e a liberdade de cada ser ou grupo, sempre en servizo -libre de cote, sen submisión a ninguén nin a ningunha idea- á liberdade e fraternidade universais? Non cómpre desde aquí denunciar toda trapela ideolóxica que non deixa ás persoas e grupos pensar con racionalidade e fraternalmente? Ou é que isto supón voltar á modernidade e aos seus grandes relatos, estigmatizados desde hai unhas décadas para nos deixar, persoas e pobos, á mercede dos aproveitados xigantes e ananos?
Neste blog pretendo ir discorrendo sobre o tema e intercambiar, con quen quixer, ideas e suxestións. Tentaremos de o facer verbo de diferentes cuestións, grandes ou pequenas, enxergadas desde perspectivas e orientacións diversas: filosóficas, sociolóxicas, antropolóxicas, culturais, psicolóxicas, éticas, literarias...
Suscribirse a:
Entradas (Atom)