Empobrecemos

A pobreza e a soidade son transcendentais humanos. Aínda así, o “locus” no que se manifestan, polo feito de aí tomaren mellor corpo, son as persoas e os colectivos máis débiles. Son os pobres. Hoxe en día, en Europa, os pobres sono os inmigrantes. Grazas á presenza numerosa destes, os pobres autóctonos ascenderon –ou a maior parte deles séntense ascendidos– á cobizada clase media.

Historicamente, sempre e en todas partes, os pobres tiveron menos dereitos ca os non pobres. Mesmo en sociedades onde a súa figura foi estimada como o máis auténtico símbolo da condición humana. Na hora da verdade, o rico comía e ao pobre negábaselle de ordinario o que aos cans se daba de boa gana, as migas que caían da mesa dos amos.

Vivimos tempos de empobrecemento, seica. E daquela corre o pánico polas ondas e os prelos. Reclámanse medidas drásticas para facer fronte a tanta desgraza. E el non será máis ben unha sorte? Porque a onde iamos con aquelas carreiras, construíndo máis vivendas por ano do que meniños nacían, vendendo máis automóbiles dos que cabían nas estradas e nas rúas, prolongando a vida alén do que se pode vivir dignamente...? Entrementres, inmensos territorios da casa común morrendo materialmente –África, un supoñer, como exemplo máis tráxico– de fame, guerra e sida.

Os gobernos europeos, co concurso dos poderes mediáticos –convertidos dun tempo a esta parte algúns periodistas nos mentores supremos da nosa sociedade–, estannos levando a vermos unha témera ameaza nos que chegan onda nós fuxindo da pobreza e a desgraza. Cando menos, érguense como previsoras sentinelas perante a posibilidade de tal ameaza. Só coa boca pequena recoñecen que, sen os inmigrantes das últimas vagas, as nosas sociedades, case bioloxicamente estériles, a duras penas sobrevivirían. Só excepcionalmente se achan análises que lles agradezan a mobilidade social ascendente experimentada nestas últimas décadas polas capas baixas das sociedades europeas. Estas e outras avantaxes, pola súa austeridade inicial, deles derivan.

Aínda que a ideloxía dominante non o favorece, cómpre afirmar un dereito humano universal, evidente desde a razón e a irmandade, desde a igualdade de todas as persoas humanas que deita daquelas instancias: o de as persoas se moveren por onde quixeren da terra co fin de procuraren o pan necesario para a supervivencia. Haberá que o regular e regulamentar, como sucede con todo dereito. Mais non de tal xeito que de feito resulte negado ou recortado. Se non se asegura aquel dereito, poida que sexa conquerido pola forza, como na historia sucedeu moi adoito. De África saímos todos un día, e quen sabe con que accións de armas e cóbados achamos acollida en terra allea, logo nosa. En períodos de tempo cosmolóxico, aconteceu iso hai unhas horas.

A lóxica da ide(oloxí)a dominante é a do runfante superhome que decreta os días da súa prepotente madurez como o núcleo do tempo e do universo e, encostado na súa absoluta vontade de poder, ao seu ego asimila e somete os elementos e os viventes, os da especie humana incluídos, sen lle importar o que puider sobrevir aos pobres do presente e aos pobrísimos do futuro. Desta raza son os que rexen a vida cotiá e os destinos das sociedades occidentais. E, aínda por riba, a estas se están aproximando as que agora se chaman, sempre “in bonam partem”, sociedades emerxentes.

Cando habemos recuperar a sabedoría, anterga de séculos, das sociedades que a trancas e barrancas reproduciron as nosas etnias e posibilitaron a emerxencia das nosas persoas á rexión da existencia? Lía eu un día destes no libro de Elixio Rivas Quintas, O forno do pan (Grafo Dos, Ourense, 1998), aquela páxina onde se fala do forno comunitario que había nalgúns rueiros ou vilas. Ademais de nel faceren a súa cocedura mensual os veciños que non tiñan forno doméstico, o edificio do forno común funcionaba como a única casa do pobo e nel eran acollidos os pobres de paso, os peregrinos, os xitanos, calquera ambulante que precisase a protección dun teito para unha ou varias noites. Viven aínda persoas testemuñas deses usos e costumes.

Se o tempo da fame voltar como moitos paxaros agoiran, quen o vai pasar mal? É cedo para responder. Seica toda previsión ou prognóstico se expón a ser optimista de máis. O que sabemos con seguridade é quen o vai pasar peor. Terán que voltar os inmigrantes ás súas terras de orixe cunha man diante e outra detrás. Ou ficarán entre nós disputándolles aos cans e aos camións do lixo as migas da nosa mesa empobrecida. Xa agora vemos algúns dos seus fillos tomaren como parva no recreo escolar froitas case podres, de pasadas. Porén, moitos de nós aínda lembramos un día antigo en que tivemos de merenda broa balorenta e pouco máis, sen que por iso nos sentísemos entón desgrazados ou infelices. Non só de pan vive a persoa. Mais o pan cotián é imprescindíbel. Se fixermos efectiva a solidariedade universal que deita da razón e da irmandade, hoxe sería o día en que menos risco existe de alguén morrer á fame. E, porén, hai quen á fame morre. Entre os pobres da terra. Isto non ten perdón. Este é o problema, non o empobrecemento dos pobos e familias ricas. E moito menos a defensa de linguas comúns, fronteiras, bandeiras..., parvadas! Olla de que se preocupan os filósofos de oficio!

A pobreza, escribíame antonte un amigo, levámola dentro, e cando se ve fóra, retraemos os cornos. Vin en pleno centro de París, na famosa rúa Saint Michel, unha dona, velliña, tan encorvada que non podía mirar de frente, enlutada, e cunha cunca na man, alongada, pedindo, ladeándose, pois non podía andar ben. O mesmo que nos tempos de V. Hugo! E iso que Francia ten todas as axudas sociais do mundo! Esta imaxe non desaparece.